Zirai Don Gıda İhracatçısını Vurdu: Tedarik İçin Gözler Yurtdışına Çevrildi

Türkiye’de son 30 yılın en büyük zirai don olayı, çiftçinin yanı sıra ihracatçıları da olumsuz etkiledi. Özellikle kayısı, kiraz, şeftali ve elma rekoltesindeki düşüşler, tarımsal ihracatta kayıplara neden olabileceği belirtiliyor. Malatya’da kayısıdaki kaybın neredeyse %100'e ulaşmasıyla ihracatçı firmalar, Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan gibi ülkelerden ürün tedarik etmeye başladı. Diğer ürünlerdeki kayıpların daha az olması nedeniyle ihracatçıların 'bekle-gör' politikası izlediği ifade ediliyor.

Zirai don nedeniyle fiyat artışı beklentisi, bazı alıcı ülkelerin alternatif pazarlara yönelmesine neden olabilir. Gıda sanayicileri ise ihracat bağlantıları ve kontrat yükümlülüklerini yerine getirme konusunda sorunlar yaşayabilir. Sektör temsilcileri, il bazında ekonomik kayıpların yaşandığını, Malatya’da kayısı ekosisteminde 200 milyar lira, Isparta’da elma ve gül kaybının 10 milyar lira ve Adana’da ise yaklaşık 14 milyar lira olduğunu tahmin ediyor.

Malatya'da Zarar 200 Milyar Lira

Malatya Ticaret ve Sanayi Odası (MTSO) Yönetim Kurulu Başkanı Oğuzhan Ata Sadıkoğlu, kayısının 12 Nisan gecesi dona maruz kaldığını ve 6 Şubat depremi sonrası ikinci bir afet yaşadıklarını belirtti. Malatya’da 9 milyonu aşkın kayısı ağacının bulunduğunu ve şehrin ekonomisinin büyük ölçüde kayısıya bağlı olduğunu vurguladı. Sadıkoğlu, 2024'te 76 bin 926 ton kuru kayısı ihracatı ile 410 milyon 891 bin dolar gelir sağladıklarını ancak bu yılki don zararının telafisi zor yaralar açacağını söyledi.

Sadıkoğlu, zirai donun zararını saracak kalıcı adımlar atılmazsa birçok sektörün mağdur olacağını ve sadece ihracat kaybının 500 milyon doları bulacağını ifade etti. Kayısıyla ilgili diğer sektörler ve iş gücüne katkı da hesaplandığında ekonomik kaybın 200 milyar TL'yi bulduğunu belirtti.

Kayısı ağaçlarının çoğunun sigortasız olduğuna dikkat çeken Sadıkoğlu, Malatya'da kesilen TARSİM poliçelerinin sadece %20'sinin kayısı ağaçları için olduğunu ve sigorta yaptıranların çoğunun poliçesinin sadece doluyu kapsadığını, zirai don teminatının olmadığını söyledi. Sadıkoğlu, Malatya'nın 'Genel Hayata Etkili Afet Bölgesi' ilan edilmesini talep etti ve Malatya Turgut Özal Üniversitesi'nin raporuna göre ürün kaybının %100'e yakın olduğunu ve ağaçlarda fizyolojik düzensizliklere yol açtığını belirtti.

Kayısı Tüccarları Ürün İçin Yurtdışına Yöneldi

Vesta Tarım Ürünleri Yönetim Kurulu Üyesi Hakan Çetin, 10-14 Nisan tarihlerinde yaşanan zirai donun en büyük hasarının Malatya'da olduğunu ve kayısının %100 etkilendiğini, ceviz, badem, vişne, elma ve kirazın da %70 ile 80 oranında etkilendiğini söyledi. Çetin, Malatya'nın tamamının zirai dondan etkilendiğini ve ivedilikle afet bölgesi ilan edilmesi gerektiğini vurguladı. Üreticilerin meyve olmamasına rağmen ağaçlara bakım yapmak zorunda olduğunu ve maliyetlerinin %50'sini karşılamaları gerektiğini belirtti.

Çetin, piyasada yaklaşık 35 bin ton kayısı tahmin edildiğini ve ürünün bir kısmının ihracatçıda, bir kısmının da üreticide olduğunu aktardı. Önden ihracat için kontrat yapanların sayısının az olduğunu ve Malatya'da yaklaşık 70 kayısı işleyen esnafın bulunduğunu, büyükler dışında tek kalem çalışan küçük firmaların etkileneceğini ifade etti. Kuru kayısının kilogram fiyatının 300-350 TL'ye yükseldiğini ve ithalatçıların Tacikistan, Özbekistan ve Kırgızistan kaysısını tercih ettiğini belirtti. Zirai don olayından sonra birçok Türk tüccarın bu ülkelere ürün almaya gittiğini söyledi.

Malatya'dan 5 Talep

1. Çiftçilere gübre, ilaç, mazot ve işçilik maliyetleri için destek sağlanmalı.
2. Kayısıya bağlı çiftçilere faizsiz ve uzun vadeli krediler sunulmalı.
3. Üreticilerin tarımsal borçları en az 2 yıl ertelenmeli.
4. İhracatçıların yaptırım ve sorunlarının bertaraf edilmesi için destek sağlanmalı ve uygun koşullu kredi imkanları tanınmalı.
5. Malatya için daha fazla kaynak ve özel destek sunulmalı.

Mersin Ekonomi Platformu Başkanı Servet Özkaya, iklim değişikliğinin etkilerinin yaşandığını ve aşırı hava olaylarının tarım ve ekonomi üzerinde ciddi tehditler oluşturduğunu vurguladı. Nisan ayında yaşanan don olayının 36 ilde meyve üretimini etkilediğini ve ekonomide büyük hasara yol açtığını belirtti. Özkaya, zirai dondan etkilenen ürünlerde %90'a varan kayıplar yaşandığını ve hammadde temininde sıkıntıların yaşanacağını, üretim kapasitesinin düşeceğini ve ihracat siparişlerinde gecikmelere yol açacağını ifade etti. Bilimsel veriler ışığında stratejik önlemler alınması ve üreticiye destek mekanizmalarının hızla devreye sokulması gerektiğini söyledi.

Isparta Ticaret ve Sanayi Odası (ITSO) Yönetim Kurulu Başkanı Metin Çelik, elmada yer yer %10, 20, 30 zarar gören yerlerin olduğunu ve ihracat pazarının kaybedilebileceğini belirtti. Ekonomik kaybın 10 milyar liranın üzerinde olduğunu düşündüğünü söyledi. Isparta Ziraat Odası Başkanı Muslahattin Can Selçuk, elmanın yanı sıra gül, kiraz, ayva, ceviz, şeftali ve erik ürününde zararın %50'nin üzerinde olduğunu kaydetti.

Akdeniz Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Başkan Yardımcısı Necdet Sin ise Hatay’da kayısı gibi erkenci ürünlerin ihracatını yaptıklarını belirterek, “Şu an ihracatçı olarak ne bulursak gönderiyoruz. Bu yıl ne kadar çıkar kimse bilmiyor. Üretici de ihracatçı da ne kaldığını” dedi.

Adana Ticaret Borsası (ATB) Başkanı Şahin Bilgiç, Adana genelinde tarımsal üretimi olumsuz etkileyen zirai don ve kuraklığın, üreticiler üzerinde ağır ekonomik kayıplara yol açtığını bildirdi. Bilgiç, resmi tespitlerde 8 milyar lira olarak kayıtlara geçen zararın 13-14 milyar liraya kadar çıkabileceğini söyledi. Zirai dondan ve kuraklıktan dolayı bazı yerlerde buğdayların söküldüğünü, bahçe ürünlerinin büyük kısmının da zarar gördüğünü hatırlatan Bilgiç, “Tarımsal üretimde sürdürülebilirliğin sağlanması açısından hiç vakit kaybetmeden tespit edilen zararların biran önce karşılanmalı. Bu süreçte Tarım Kredi Kooperatifleri marifetiyle üreticinin girdi maliyetlerinin düşürülmesi için doğrudan desteklerin artırılması gerekiyor” diye konuştu.