İstanbul Depremi Sonrası Artçı Şoklar: Beklentiler ve Riskler

Artçı Şoklar ve İstanbul Depremi: Bilmeniz Gerekenler

6.2 büyüklüğündeki bir ana şoktan sonra meydana gelecek artçı şoklar genel olarak ana şoktan daha küçük olur. Bu durum, Bath yasası ve Gutenberg–Richter dağılımı ile açıklanır. Bath yasasına göre en büyük artçı şok, ana şoktan ortalama 1.1–1.2 büyüklük birimi daha düşük gerçekleşir; yani 6.2’lik bir ana şok için beklenen en büyük artçı şok yaklaşık 5.0 civarındadır.

Omori yasası, artçı şok sıklığının ana şoktan sonra zamanla yaklaşık olarak 1/t azalacağını söyler; böylece ilk gün yüksek olan artçı şok olasılığı, sonraki günlerde ve haftalarda hızla düşer. Bununla birlikte, bir artçı şokun ana şoktan daha büyük olma olasılığı küresel gözlemlere göre yaklaşık %5–10 arasındadır, dolayısıyla çok düşük bir ihtimal de olsa daha şiddetli bir deprem olabilir.

İstanbul ise Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın hemen güneyinde yer alır ve bu bölge M7+ büyüklüğündeki depremler için uzun yıllardır aktif kalmamış bir boşluk barındırır; bu nedenle bölgedeki sismik risk yüksek kalmaya devam eder.

Deprem Dizileri ve Tanımlar

• Ön şoklar (foreshocks): Asıl büyük depremden önce gelen ve daha küçük ölçekli sarsıntılardır.
• Ana şok (mainshock): Bir deprem dizisindeki en büyük halkadır.
• Artçı şoklar (aftershocks): Ana şoktan sonra, aynı fay sistemi çevresinde meydana gelen ve genellikle daha küçük büyüklükteki sarsıntılardır.

Artçı şoklar, ana şoktan sonraki 1–2 fay uzunluğu mesafede ve haftalar, aylar hatta yıllar boyunca devam edebilir.

Artçı Şokların Özellikleri

Omori Yasası

Omori yasası, artçı şok sayısının zamanın ters orantısına göre azaldığını öngörür:

n(t) = \frac{k}{(c + t)^p}

Burada k, c ve p parametreleri fay zonuna ve depremin özelliklerine göre değişir; genellikle p ≈ 1’dir. Bu nedenle, örneğin ilk günkü artçı şok olasılığı bir sonraki günün yaklaşık iki katıdır.

Gutenberg–Richter Yasası

Gutenberg–Richter yasasına göre, büyüklüğü M ve üzerinde olan deprem sayısı şu şekilde hesaplanır:

N = 10^{a - bM}

Bu formül, küçük depremlerin sayıca çok, büyük depremlerin ise çok daha az olduğunu gösterir.

Båth Yasası

Båth yasası, bir ana şok ile en büyük artçı şok arasındaki büyüklük farkının ortalama 1.1–1.2 civarında olduğunu belirtir. Bu, artçı şokların genellikle ana şoktan önemli ölçüde daha küçük kaldığını gösterir.

Olasılıksel Tahminler

Daha Büyük Bir Depremin Olasılığı

• Gözlemler, bir depremin ardından gelen daha büyük bir depremin olasılığını, bir hafta içinde yaklaşık %5–10 aralığında olduğunu gösterir; bu durumda önceki olaylar “ön şok” olarak yeniden sınıflandırılır.
• Bu oran, bölgenin sismik aktivite düzeyine ve ana şokun büyüklüğüne bağlı olarak biraz değişebilir.

USGS Aftershock Forecast

USGS’nin “Aftershock Forecast” sistemi, ana şoktan sonra beklenen artçı şok sayısını ve farklı büyüklük sınırlarının geçilme olasılıklarını güncel modellerle sunar. Bu öngörüler:

1. Beklenen artçı şok sayısı (M≥3, M≥4 vb.),
2. Hasar potansiyeli taşıyan artçı şok olasılığı (M≥5),
3. Orta (M6+) ve büyük (M7+) şok olasılıkları

olarak ayrı ayrı verilir. Tahminler, zaman geçtikçe ve yeni artçı şoklar gözlemlendikçe güncellenir.

İstanbul ve Kuzey Anadolu Fay Hattı Bağlamı

• İstanbul, Kuzey Anadolu Fay Hattı’nın Marmara Denizi altındaki bölümü üzerinde konumlanmıştır; bu fay, saatte ~18 mm kayma hızına sahiptir ve M7+ depremler için yaklaşık 250 yıl periyotla enerji biriktirir.
• 1939’dan bu yana ardışık olarak batıya doğru ilerleyen büyük kırılmalar, 1999 İzmit (M7.6) ve Düzce (M7.2) depremleriyle ulaştı; Marmara kolu ise uzun süredir büyük kırılma göstermemiş, bu da İstanbul bölgesini “sismik boşluk” haline getirmiştir.
• Bu nedenle İstanbul’da hem anayasal ana şoklar hem de önemli artçı şok dizileri yaşanabilir ve M7+ büyüklüğünde bir ana şok riski halen mevcuttur.

Güvenlik ve Hazırlık Önerileri

1. Etkin Tahliye Planı ve İletişim: Deprem anında ve sonrasında aile bireylerinin bir araya gelebileceği acil toplanma noktalarını belirleyin.
2. Drop, Cover and Hold On: Sarsıntı başladığında hızla çömelin, sabit bir mobilyanın altına veya iç duvar kenarına geçip başınızı ve boynunuzu koruyarak tutunun.
3. Çevresel Güvenlik: Rafları duvara sabitleyin, tehlikeli eşyaları alt raflara yerleştirin, camlı dolap ve büyük eşyaların devrilmesini önleyecek önlemler alın.
4. Acil Durum Çantası: Su, konserveler, ilaçlar, el feneri, radyo ve temel sağlık malzemelerini içeren bir “hızlı çıkış çantası” hazırlayın.
5. Bina Güçlendirme: Yetkili mühendislik hizmetleriyle yapınızı depreme dayanıklı hale getirin ve bina yönetiminden güncel risk raporları isteyin.

Özetle

• 6.2 büyüklüğündeki deprem sonrası artçı şoklar bekleniyor.
• Artçı şoklar genellikle ana şoktan daha küçük olur.
• Daha büyük bir deprem olasılığı düşük olsa da göz ardı edilmemeli.
• İstanbul, Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde riskli bir bölgede bulunuyor.
• Güvenlik önlemleri almak ve hazırlıklı olmak önemlidir.